Stanisław Wawrzyniec Staszic przyszedł na świat w pierwszych dniach listopada 1755 roku w Pile. Dokładna data jego urodzenia nie jest znana. Zachowało się tylko świadectwo chrztu św. z 6 listopada 1755 roku. Był synem Wawrzyńca i Katarzyny Stasziców. Jego ojciec i dziadek sprawowali funkcję burmistrza miasta Piły. Staszic miał dwóch braci: Andrzeja i Antoniego oraz siostrę Annę.
Po ukończeniu szkoły parafialnej w Pile, w latach 1774-1778 pobiera nauki w szkole wojewódzkiej w Poznaniu. W 1774r. otrzymuje niższe święcenia kapłańskie.
Następnie, w 1779 roku, wyjeżdża przez Lipsk i Getyngę na studia do Paryża. Zatrzymuje się na prawie dwa lata w College de France. Studiuje tam głównie fizykę i historię naturalną. W drodze powrotnej do kraju odbywa geologiczną wędrówkę po Alpach i Apeninach, pogłębiając zdobytą wiedzę przyrodniczą.
Po przyjeździe do kraju w 1781r. podejmuje pracę u Andrzeja Zamoyskiego jako nauczyciel jego dzieci. Obowiązki te pełni do 1797 roku. W 1790r. wraz z rodziną Zamoyskich udaje się w dwuletnią podróż do Austrii i Włoch. Do Polski wraca w końcu 1791r. po uchwaleniu Konstytucji 3 maja. W Warszawie wspiera finansowo powstanie kościuszkowskie(1794r.)
W tym samym roku udaje się do Wiednia z Konstancją Zamoyską, wdową po kanclerzu i jej dziećmi, gdzie z przerwami przebywa do 1797 r. Wraca do kraju i rozpoczyna prace badawcze w zakresie geologii, podróżując po ziemiach polskich i krajach ościennych. W 1802 r. kupuje dla Anny Sapieżyny pałac w Warszawie, w którym będzie mieszkał aż do śmierci. Zostaje współzałożycielem, powstałego dwa lata wcześniej, Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Osiem lat później ( 1808 r.) wybrany na prezesa TPN kieruje działalnością tej centralnej instytucji naukowej aż do śmierci. W 1804 r. udaje się po raz drugi do Paryża, by poznać najnowsze osiągnięcia z dziedziny geologii. Po powrocie z Francji w 1805r. wyrusza na wyprawę naukową w Tatry.Jest rok 1807, powstaje Księstwo Warszawskie a w 1815r. Królestwo Polskie z carem Rosji jako królem Polski. Ksiądz Stanisław Staszic w wieku 52 lat rozpoczyna służbę publiczną. Zajmuje wysokie stanowiska administracyjne, działa niezwykle aktywnie, zwłaszcza w Izbie Edukacyjnej (1807-1812), w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1815-1824) i w Wydziale Przemysłu, Handlu i Kunsztów (1816-1824), gdzie pełni funkcję dyrektora generalnego. Jako członek Izby Edukacyjnej współtworzy m.in. Szkołę Praw w Warszawie (1808r.) i Szkołę Lekarską (1809r.) oraz układa plany edukacji publicznej. W 1816 r. organizuje w Kielcach Główną Dyrekcję Górnictwa i Szkołę Akademiczno- Górniczą , Uniwersytet w Warszawie, Szkołę Agronomiczną w Marymoncie, w latach późniejszych Szkołę Weterynaryjną i Szkołę Przygotowawczą do Instytutu Politechnicznego.
W uznaniu za dotychczasową służbę w1815r. zostaje odznaczony Orderem św. Stanisława I klasy. Mając 63lata, za swoją pracę i osiągnięcia, otrzymuje w 1818r. Order Orła Białego, nadawany najwybitniejszym osobom w państwie.
Jest niezwykle hojny, własnym kosztem wznosi dwie kolejne siedziby Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Najpierw budynki na Kanonii, następnie w 1820r. kładzie kamień węgielny pod nową siedzibę TPN, zwaną dziś Pałacem Staszica. W zakupionych przez siebie dobrach hrubieszowskich zakłada w 1816r. Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Pragnie uczyć wolnych gospodarzy ekonomicznego myślenia, zaradności i samopomocy. Staszic zawiera z włościanami, zamieszkującymi jegodobra, umowę cywilną- kontrakt, na jego mocy nadaje ludności swoich wsi w dziedziczne posiadanie ziemię wraz z za budowaniami.Towarzystwo zostaje zatwierdzone w 1822 r., wtedy też Staszic zrzeka się dóbr hrubieszowskich na rzecz włościan. Umiera 20 stycznia 1826r. Zostaje pochowany przy kościele kamedułów na warszawskich Bielanach. W testamencie cały swój majątek zapisuje na cele publiczne. Staszic przez całe życie wiele pisał. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego(1787r.) i Przestrogi dla Polski (1790r.), napisane w domu kanclerza Andrzeja Zamoyskiego i pod jego wpływem, należą do najważniejszych pozycjiw publicystyce doby Sejmu Wielkiego. W 1806r. Staszic ogłasza pierwszą rozprawę o geologii ziem polskich O ziemiorództwie gór dawnej Sarmacji, a później Polski. W 1807 r O statystyce Polski. Krótki rzut wiadomości potrzebnych tym, którzy ten kraj chcą oswobodzić i tym, którzy chcą w nim rządzić. Dwa lata później( 1809r.) broszurę Do sejmu. Co się z nami stanie? Co nam we wszystkich działaniach na pierwszej uwadze mieć należy.
W 1815 r. wraz z powstaniem Królestwa Polskiego Staszic ogłasza Myśli o równowadze politycznej w Europie, ukazuje się drukiem dzieło O ziemi o rództwie Karpatów i innych gór i równin Polski. Wlatach1819-1820 drukuje wierszowaną panoramę dziejów człowieka, poemat historiozoficzny Ród ludzki. Poza pracami oryginalnymi Staszic ogłosił drukiem kilka tłumaczeń: jego pierwszą publikacją w 1779r. jest przekład Religii L. Racine`a oraz poematu Woltera O zapadnieniu Lizbony, w okresie zamojskim tłumaczy Epoki naturyBuffona (1786r.) oraz utwory Floriana (1788r.) i Thomasa(1789r.). W późniejszym okresie wydaje własny przekład Iliady Homera(1815r.).
Zobacz także:
Muzeum Stanisława Staszica w Pile
Stanisław Staszic (Wikipedia)
